Andrzej Różycki (10.08.1942-12.12.2021), Fotografia Artystyczna (www o twórczości artystycznej): Stan wojenny. Walka z komuną i powrót sacrum. Lata 80. i pocztątek 90 XX wieku

Andrzej Różycki w latach 80. stworzył dwa bardzo ważne cykle: Analiza fotografii monopolowej (Fotografia monopolowa) z 1982 roku oraz serii Koszulki Panny Marii, (1986). Sytuują się one w ramach tradycji sztuce walczącej z tzw. państwem wojny, ale wywodziły się z tradycji sztuki neoawangardowej, a konkretnie Zero 61 i Warszatu Formy Filmowej. Artysta nie wystawiał swych prac na wystawach tzw. sztuki przykościelnej, ale w prywatnych galerach w Łodzi. Brał udział w niektórych manifestacjach Kultury Zrzuty, od której obecnie około 2015 roku, podobnie, jak np. Edward Łazikowski, dystansuje się jednak. Ale w dużej mierze jest to spowodowane najnowszą, dodajmy, konformistyczną postawą Łodzi Kaliskiej, która poza działaniami Adama Rzepeckiego, po 2005 roku przeistoczyła się w zupełnie inną formację artystyczną, związaną także układem politycznym w Łodzi (PO i SLD).

Andrzejowi Różyckiemu poświęciłem dużo miejsca w opracowaniu historycznym, nawiązującym do mojej pierwszej większej publikacji Fotografia polska lat 80-tych (ŁDK, Łódź, 1989) pt. Polska fotografia niezależna. Awangarda i reportaż wobec ideologii i polityki PRL, [w:] Fotografie bez cenzury 1976-1989. Nieoficjalny portret PRL (opr. P. Sasanka, S. Stępięń, T. Gleb, IPN, Warszawa 2014).

Jedne z najważniejszych prac w ramach Kultury Zrzuty, wykonał w latach osiemdziesiątych Andrzej Różycki. Można zaryzykować tezę, że jego twórczość fotograficzna, łącząca dwa sprzeczne założenia (badania medialne i symbolizm antropologiczny) należy do najważniejszych w okresie WFF, jak i polskiego konceptualizmu dekady lat siedemdziesiątych XX wieku. Równie istotne są jego dokonania w latach osiemdziesiątych (np. pastisz oraz ironia i krytyka „państwa wojny”). W twórczości Różyckiego, w której należy podkreślić znaczenie składnika symbolicznego, ważną rolę odegrało zarówno malowanie, jak i wykorzystanie starej fotografii.

Różycki był patronem powstania grupy Łódź Kaliska w 1979 r., głoszącej manifesty „sztuki żenującej” oraz uczestnikiem Kultury Zrzuty i ruchu wokół „Tanga”, ale też artystą, który poszukiwał w sferze sztuki ludowej nowego rodzaju sakralności. W czasie wywiadu do książki Poszukiwanie sensu fotografii Różycki tak wypowiedział się o swojej twórczości z okresu stanu wojennego: „[...] Fotografia monopolowa była ludyczna, w sensie wykpienia polityków, np. Wojciecha Jaruzelskiego. Sprowadziłem ich do zabawnych kukiełek, udekorowanych na ludowy sposób. Były one fotografowane z gazet i dekorowane bibułkami. Uważam, że była to wystawa »oczyszczająca« i krzepiąca w tym okrutnym czasie. Napór wydarzeń społecznych i politycznych w Polsce był ogromny, o dużym ciężarze gatunkowym. Nigdy o tym nie należy, mówiąc o sztuce tego czasu, zapominać. […] Koszulki to dla mnie następny, bardzo istotny moment zwrotny w mojej twórczości. Rozpoczyna okres oparty o ideę sacrum – to trwa do dziś [...]. Koszulki to forma pozornie »luźna«, ludyczna, częstokroć z elementami i cytatami dewocyjnymi, również z pewną lekkością w traktowaniu materii fotograficznej. Włączając powagę idei sacrum w swojej fotografii, oddaliłem się od sztuki żartu dla żartu, czyli swoistego profanum, jak to mają w zwyczaju określać antropolodzy [...]”[1]. Fotografia monopolowa wykorzystująca zdjęcia gazetowe ("materiał znaleziony"), a więc nie artystyczne, miała ramki, jak w obrazie i dodatkowo była zdobiona. Różycki operował dosłownością, polskimi stereotypami (mecz piłkarski), ironią i dwuznacznością (przedstawienie ludzi władzy jako warchlaki w zagrodzie) i nadzieją na wygraną „Solidarności” (zdjęcie z napisem „Wiosna już blisko”). Była to bardzo odważna wystawa, jedna z najbardziej znaczących, pokazana w galerii Czyszczenie Dywanów w Łodzi w 1982 roku. Kolejny bardzo ważny cykl artysty to Moje prywatne Kalwarie (1989), w którym w metodzie fotogramu odżywały poprzez bezpośrednie naświetlanie na papierze fotograficznym metalowe krucyfiksy, nadając religijny sens nowym pracom.

Andrzej Różycki brał co prawda udział w Kulturze Zrzuty, ale nie pasował do niej, podobnie jak Paweł Kwiek (np. praca fotograficzna Moja Solidarność, 1983–1988), czy Wacław Ropiecki. Ich twórczość z założenia była religijna, choć mogła odwoływać się do sytuacji karnawału czy permanentnej zabawy. Kpina, żart, czy wygłup, choć czasami przez nich stosowane, nie były celem same w sobie – za pomocą ironii i tradycji eksperymentatorskiej poszukiwali oni nowych stanów religijnych. W sztuce religijnej można wykorzystywać elementy ironii, jeśli służą one bardziej dogłębnemu doznaniu estetycznemu i artystycznemu. Twórczość Kwieka i Ropieckiego sytuuje się na obrzeżu anarchistyczno-ludycznej „zrzuty”.

[1] Andrzej Różycki. Moc sakralizacji [w:] K. Jurecki, Poszukiwanie sensu fotografii. Rozmowy o sztuce, Galeria Sztuki Wozownia, Toruń, 2008, s. 31–32.

Analiza fotografii monopolowej (Fotografia monopolowa), 1982, kolaż, wycinki gazetowe, papier

Znalezione obrazy dla zapytania Rózycki sztuka nadkonstruktywistyczna

Siła, piękno, SZTUKA to kamień w locie, 1981-1983[Kostka kamienna z napisem wystawiana wraz z kolażami w ramach Fotografii monopolowej ], fot. K. Jurecki, ODA, Piotrków 2013

Analiza fotografii monopolowej (Fotografia monopolowa), 1982, kolaż, wycinki gazetowe, papier, kamień z napisem. Reprodukcja z katalogu Andrzej Różycki, Poetyka form, MGS w Łodzi, Łódź 2011

Z lewej Adam Rzepecki Flagi, malarstwo (2008), z prawej Andrzej Różycki, Analiza fotografii monopolowej (Fotografia monopolowa), 1982, fragment wystawy w ODA, Piotrków Tryb., 2014, fot. A. Różycki